LANDGOED HACKFORT 

Landgoed Hackfort in de Gelderse Achterhoek is een van de mooiste en grootste domeinen van Natuurmonumenten. Het kasteel, de moestuin, de veertig pachtboerderijen en de omliggende landerijen: ze zijn alle in optimale staat bewaard gebleven. We maakten er een schitterende wandeling met boswachter Anouk Ballot en tuinliefhebber Bob Zeeuw van der Laan, 4e generatie Van der Valk en directeur van Hotel Apeldoorn-De Cantharel.

Een verhaal over Hackfort moet beginnen bij de familie Van Westerholt, die het kasteel en de omliggende landerijen de afgelopen eeuwen bewoonde en beheerde. Het is dankzij hen (en vooral de laatste baron) dat het karakteristieke landschap bewaard is gebleven. Natuurmonumenten maakte er een gastvrij landgoed van. In 1981 droegen de laatste leden van dit adellijke geslacht hun bezit bij testament over aan Natuurmonumenten, op voorwaarde dat hun 740 hectaren grote landgoed met alles erop en eraan intact zou blijven, én voor het publiek werd opengesteld. De laatste freule had als voorwaarde dat er jaarlijks vele sociale, culturele activiteiten in de grote zaal, de Van Westerholtzaal, in het kasteel zouden worden gehouden.

De Van Westerholt-telg die zich daar het hardst voor maakte, was baron Arent, aan wie sommige inwoners van Vorden ook nu nog bijzondere herinneringen bewaren. Hij kwam in 1898 op het kasteel ter wereld en hij is altijd hartstochtelijk aan zijn geboortegrond verknocht gebleven. Tot in de rechtbank vochten hij en zijn zussen Catharina, Clara en Emma hun leven lang allerlei plannen aan die het familie-eigendom en het natuurschoon op Hackfort bedreigden.

Ook privé had hij een harde kop. Van modernisering in het kasteel zelf was geen sprake. Tot aan zijn dood in 1970 bleef het verstoken van gas, elektriciteit, licht en stromend water. “Ik ben bij een petroleumlamp geboren en wil er ook bij sterven. Bij mij verandert er niets”, zo luidde een gevleugelde uitspraak van deze illustere Van Westerholt. Baron Arent hield er in de wijde omgeving een reputatie als ‘de lastigste man van Vorden’ aan over. Baron Arent was weer wel een goede landheer voor de veertig boeren en hun gezinnen op Hackfort. Hij zat elke dag bij de dorpskapper, zo wil een opmerkelijke anekdote over hem. Niet omdat zijn haren supersnel groeiden, als wel omdat hij zich daar steeds verzekerd wist van de laatste nieuwtjes. “Als kinderen moesten we hem dan uiteraard weer voor laten gaan”, lacht Hans Hissink, een van de vrijwillige molenaars van Natuurmonumenten. “Maar in ruil daarvoor kregen we dan allemaal een kwartje van ‘m. Dat was toen veel geld voor ons, hoor.”

Op pad met de boswachter
Wat zou Van Westerholt, nu een halve eeuw later, op een inspectietocht van het huidige Hackfort vinden? In zijn voetsporen doorkruisen we zijn in Engelse landschapsstijl ingerichte tuinen en de aangrenzende bolle akkertjes, de moestuin en de bossen. Anouk Ballot is een van de vele boswachters in dit oogstrelende deel van de achterhoek. Samen met onder andere een ecoloog en een tuinbaas, is ze belast met het beheer ervan. De baron kan zich geen betere plaatsvervanger voor een rondleiding wensen. Met aanstekelijke geestdrift vertelt Anouk onderweg over alle energie, geld en kennis die zij en haar team steken in de instandhouding van het erfgoed. In omvang en bebouwing is Hackfort een van de grootste landgoederen van Natuurmonumenten. Bij het bewaken van het historische karakter van het kasteel, de pachtershoeves en de bijbehorende percelen komt dan ook veel kijken. De aanblik van bijvoorbeeld een boerenerf, maar ook van het voorplein van Hackort moet zo authentiek mogelijk zijn.  Dat betekent onder andere dat we ervoor zorgen dat er geen andere kleuren dan wit en paars-blauw te zien zijn op het voorplein. Zilver-wit en blauw-paars zijn immers de kleuren van het Hackfortwapen. Dat er op de boerderijen van Hackfort alleen in goed overleg eigentijdse bijgebouwen kunnen komen en deze dan zo goed mogelijk in het landschap worden ingepast. Zo is bijvoorbeeld een grote nieuwe koeienstal bij een boer aan de voorkant met hout afgewerkt. We hebben ook oog voor de inrichting van de erven van de boerderijen. Waar legde men vroeger een moestuintje aan. Bij vrijkomen van een boerderijtje zorgen we ervoor dat de beplanting weer passend is. Her en der zorgen we er zelfs voor dat de karakteristieke, houten waslijnpalen weer worden teruggeplaatst. Precies zoals dat ook onder baron Arents regime het geval was. “Nee, over de was die de boeren eraan ophangen gaan we dan weer niet”, beantwoordt Anouk onze nieuwsgierigheid. “Dat hoeven heus niet alleen blauwe overalls te zijn.” Ook op beleidsniveau vergt het de nodige inspanningen van Natuurmonumenten om het landgoed in optimale staat te houden. Agrarische bedrijven in de streek zijn verantwoordelijk voor forse hoeveelheden stikstof in de lucht. Een teveel aan stikstof zet de natuurlijke soorten rijkdom onder druk, ook op Hackfort. Het kleinschalige boerenland, zo typisch voor deze streek, dreigt ook te verdwijnen. Gelukkig wist Natuurmonumenten na een lange strijd, en in nauwe samenwerking met omwonenden, de komst van een megastal uiteindelijk tegen te houden. Het was alle betrokkenen deze zomer wel een feestje waard. “Maar het milieu en de aantasting van het landschap blijven wel onze constante aandacht vereisen. Het is een voortdurende zorg”, stelt Anouk.

Hackforts Bier
Een en ander laat onverlet dat we ons op Hackfort in een ander tijdperk wanen. De gelagkamer in boerderij Het Bosmanshuis, tegenover de ingang van het kasteel, zal er nog hetzelfde uitzien als in de dagen dat Van Westerholt er na de jacht kwam borrelen. Hij is helaas gesloten als wij er voor de deur staan, maar op elke eerste zaterdag van de maand is de herberg van 16.00 tot 19.00 uur wél geopend voor omwonenden en bezoekers- van-buut’n. Dan wordt er echt Hackforts Bier geschonken en ook het eigen appelsap van de hoogstamfruitboomgaarden op het landgoed. Over fruitboomgaarden gesproken: de historische moestuin en het druivenveld aan de zijkant van het kasteel vormen een aparte attractie. Zeker voor Bob Zeeuw van der Laan, met wie we Hackfort verkennen. Net als ooit Baron Arent mag hij zich in Hotel Apeldoorn de Cantharel de gelukkige eigenaar van een grote moestuin noemen. Die van Bob is 1,2 hectaren groot en fungeert als productietuin voor de keukenploeg van zijn hotelrestaurant. Daarnaast kunnen ook hotelgasten en omwonenden er voor een bescheiden bijdrage een gezond maaltje bijeen plukken. Bob mag dan geen kasteeleigenaar zijn, maar in de moestuin van Hackfort wordt uit zijn enthousiasme wel duidelijk dat hij als fervente tuinder wel degelijk in een mooie, eerzame traditie staat. Vanaf het terras van het restaurant in de Tuin van Hackfort dat tegenwoordig deel uitmaakt van het landgoed heb je een prachtig uitzicht op die moestuin. Van de druiven wordt wijn gemaakt, het plukfruit en de groenten staan in het seizoen vers op de menukaart. Een hele stoet vrijwilligers en de chef-kok zelf zijn meermalen per week druk met de oogst ervan. Ter plekke kan ook veel lekkers worden ingekocht om mee naar huis te nemen.

Kijkje in het kasteel
Vanzelfsprekend willen Hackfortgangers ook het kasteel vanbinnen zien. Dat kan, zegt Anouk. Dit najaar organiseert ze speciale tours door het uit de dertiende eeuw stammende gebouw. Natuurmonumenten staat aan het begin van een grootscheepse renovatie van het kasteel. Deelnemers aan de tours krijgen een goed beeld van het historisch onderzoek dat daarmee gepaard gaat en van de technieken die de restaurateurs toepassen. Veel authentieke elementen in het interieur zijn dan weer in volle glorie te bewonderen. Eenmaal opgeknapt, opent het kasteel conform de wens van baron Arent en zijn zussen dan ook blijvend zijn deuren voor groepen die er iets willen vieren of er een bijeenkomst willen beleggen. Terwijl op de bovenverdiepingen ervan vier tot de verbeelding sprekende vakantie-appartementen worden gerealiseerd. Houdt u dat alvast maar in gedachten voor een weekendje- weg in de Achterhoek. En, o ja, met één koppigheidje van baron Arent heeft Natuurmonumenten bij de verbouwing dan geen rekening gehouden: uw onderkomen is straks gewoon voorzien van gas, licht, water en elektriciteit.